Ciemna strona słońca

Substancje fotouczulające i fototoksyczne w kosmetykach i pożywieniu.

Biorąc pod uwagę ogólny dobrostan naszego organizmu, lato jest niewątpliwie tym okresem, który go ogromnie wspiera.

Większa dostępność warzyw i owoców i ziół oraz ekspozycja na promienie słoneczne, pod wpływem których zachodzi niezbędna dla naszego organizmu synteza wit D3, korzystnie wpływa na nasz układ kostny, nerwowy i odpornościowy, a przez to na nasz nastrój i samopoczucie.

Warto mieć jednak świadomość, że słońce to nie tyko zdrowie i ma swoją ciemną stronę. Jego promienie mogą narażać nas na niespodziewane, nieprzyjemne reakcje skórne i nie mówimy tym razem o słonecznych poparzeniach, a o reakcjach fotoalergicznych i fototoksycznych.

Świadomość przyczyn, które prowadzą do ich powstania pomoże w uchronieniu się przed przykrymi ich skutkami.

1. Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne. Co to takiego?

Reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne zaliczamy do tzw. fotodermatoz, czyli grupy schorzeń, w których bądź pod wpływem czynników endo– lub egzogennych lub bez udziału tych czynników (fotodermatozy idiopatyczne) dochodzi do nadwrażliwości na promienie słoneczne i co za tym idzie, do zmian skórnych.

W kosmetykach, lekach i pożywieniu mogą znajdować się tzw. substancje światłouczulające, czyli takie, których związki chemiczne mają zdolność pochłaniania promieniowania UV. Pochłonięcie promieniowania prowadzi do zmiany struktury danego związku, który staje się dla skóry alergenem lub haptenem, czyli wywołuje reakcje immunologiczne lub staje się związkiem toksycznym uszkadzającym struktury skóry.

Niezależnie od tego czy dana substancja zostanie naniesiona na skórę w postaci kremu, toniku, czy kontaktu z np. sokiem roślin czy też dostanie się do skóry poprzez spożycie, niepożądana reakcja skóry może wystąpić, jeżeli po zastosowaniu lub spożyciu takiej substancji wyjdziemy na słońce.

Wspólnym mianownikiem obu typów reakcji jest promieniowanie słoneczne, głownie UVA, które katalizuje reakcje, jednak zmiany skórne wywołane przez oba typy reakcji różnią się i pod względem patomechanizmu zachodzącego w skórze i pod względem objawów.

Reakcje fototoksyczne mają zazwyczaj bardzo ostry przebieg, podobny do poparzenia. Pod wpływem czynnika drażniącego i UV dochodzi do reakcji cytotoksycznej, uwolnienia bardzo dużej ilości wolnych rodników, które uszkadzają komórki skóry. Widoczny rumień, obrzęk i pęcherze, pojawiają się w krótkim czasie (kilka minut lub kilka godzin) po kontakcie z substancją, przypominają oparzenie słoneczne i wymagają szybkiego usunięcia substancji i konsultacji z lekarzem.

Biorąc pod uwagę względy estetyczne skóry zaistniały stan zapalny doprowadzi niestety do zmian pigmentacyjnych, często nieestetycznych przebarwień, a w najgorszym razie nawet i blizn.

Reakcje fotouczulające mają nieco łagodniejszy przebieg. Są to reakcje immunologiczne. Wychwycenie substancji, która spowoduje u nas fotouczulenie nie jest już tak jednoznaczna jak w przypadku substancji fototoksycznych, o których wiemy, że w kontakcie ze słońcem reakcja skórna wystąpi zawsze. Reakcje fotoalergiczne są bardziej indywidualne.

Objawem klinicznym reakcji fotouczulających będzie rumień, wysypka, świąd, który może, co charakterystyczne, wystąpić nie tylko w miejscu eksponowanym na słońce.

2. Na jakie substancje zawarte w lekach, pożywieniu musimy uważać?

Lista substancji, wywołujących fotodermatozy jest długa.

Znajduje się na niej wiele leków wypisywanych na receptę m.inn.

• antybiotyki forma doustna i miejscowa
• leki przeciwgrzybicze
• leki psychotropowe
• leki przeciwcukrzycowe
• popularne, dostępne bez recepty leki przeciwalergiczne
• niesteroidowe leki przeciwzapalne, czyli popularne leki na przeziębienie czy ból
• wiele suplementów dostępnych bez recepty.

Co ważne reakcje fotouwrażliwiające skórę mogą być latem wywołane przez substancje, które nie tylko nie są szkodliwe, ale wręcz są pożądane i dobrze tolerowane przez nasz organizm w mniej nasłonecznionych miesiącach roku.

Mówimy tu o

• ziołach, herbatkach ziołowych, ziołowych suplementach diety wspierających kondycję włosów, skóry czy np. układu trawiennego. Preparaty ze skrzypem polnym, dziurawcem, koprem, bratkiem, lubczykiem czy rumiankiem mogą mieć jednak działanie fotouczulające.

Lato to również czas zabaw i biesiadowania na trawie i uprawy warzyw. Warto mieć świadomość, że kontakt z

• sokiem niektórych gatunków traw łąkowych oraz warzyw może prowadzić do silnych reakcji na skórze.

Dotyczy to zwłaszcza dzieci bawiących się na trawie, osób pracujących z kosiarkami w krótkich spodenkach czy przenoszących duże ilości traw czy warzyw. Mocno podrażniające warzywa to seler, marchew czy pietruszka.

3. Czy powinniśmy obawiać się również działania fototoksycznego czy fotoalergicznego ze strony składników kosmetyków?

Moda na kosmetyki naturalne sprawia, że poszukiwanymi składnikami kosmetyków są wyciągi i ekstrakty roślinne oraz naturalne olejki eteryczne. Niestety właśnie te składniki są często przyczyną letnich problemów skórnych. Szczególne cechy fotouczulające wykazują

• wyciągi z nagietka, arniki, rumianku, dzikiej marchwi

Do silnych reakcji skórnych z powikłaniami w postaci silnych, trudnych do usunięcia przebarwień może dojść po zastosowaniu

• olejków: bergamotowego, cedrowego, lawendowego, pomarańczowego, cytrynowego i wielu innych.

O ile kremy lub maski z wyciągami roślinnymi możemy w okresie letnim stosować podczas pielęgnacji wieczornej, o tyle stosowanie olejków eterycznych zalecam odłożyć na okres jesienny.

4. Co robić, gdy reakcja się pojawi?

Jeżeli jest taka możliwość, reakcja pojawiła się pod wpływem np. kosmetyku, to natychmiast zmywamy drażniącą substancję ze skóry wodą i nakładamy na to miejsce żel chłodzący lub preparat łagodzący z d-pantenolem. Silniejsze reakcje skórne będą wymagały konsultacji z lekarzem dermatologiem.

5. Jak zapobiegać reakcjom fototoksycznym czy fotoalergicznym?        

Zanim wyjdziemy na słońce rozważmy konieczność stosowania,substancji, które mogą powodować reakcje fotouwrażliwienia skóryczyli przyjrzyjmy się naszym lekom, suplementom diety, kosmetykomwłaśnie pod tym kątem. Jeżeli stosowanie jakiejś substancji z powodów zdrowotnych jest niezbędne, należy wdrożyć stałą fotoprotekcję rozumianą jako wielokrotne nakładanie filtra w ciągu dnia na okolice eksponowane skóry, odpowiednie ubranie oraz unikanie ekspozycji słonecznej w godzinach słonecznego zenitu, czyli między godziną 10-16.